سواد رسانه ای یا Media Literacy نوعی تکنیک عملی و مهارت بسیار ویژه است که در عصر حاضر یکی از مهمترین آموزش‌ها در جهان تلقی می‌شود. سواد رسانه ای به فرد این توانایی را می‌دهد که تحلیل مناسبی از مطالب منتشر شده در انواع شبکه‌های رسانه ای را داشته باشد.
سواد رسانه به عنوان یک رشته آموزشی در چهل سال اخیر در دنیا ایجاد شده است.اهمیت واژه سواد در سال‌های اخیر بسیار افزایش یافته.کانادا اولین کشوری بود که در نظام آموزشی خود رشته سواد رسانه را به صورت رسمی از نظام آموزش و پرورش خود پذیرفت.
هم اکنون در بسیاری از کشور ها مانند استرالیا، آمریکا، ژاپن و… نیز سواد رسانه به عنوان رشته‌ای مجزا و پر مخاطب تدریس می‌شود.کشور‌هایی مانند اتریش، سوئد، ایتالیا، یونان، سوئیس و دانمارک نیز در حال توسعه نظام آموزشی خود در این رشته کاربردی می باشند.
سواد رسانه‌ای مجموعه چشم اندازهایی است که فرد برای استفاده از محتوا و پیام های رسانه ای به کار می گیرد. سواد رسانه ای یکی از انواع سواد هاست که بیشتر با سوادهای دیداری و تحلیلی و اینترنتی در ارتباط است. با ایجاد و گسترش رسانه‌های سمعی و بصری، این مفهوم به وجود آمد و با گسترش شبکه‌های اجتماعی، دارای مفاهیم و ابعاد گسترده‌تر و پیچیده‌تری شد.
سواد رسانه ای یک نوع درک متکی بر مهارت است که می‌توان براساس آن انواع رسانه‌ها را از یکدیگر تمیز داد، انواع تولیدات رسانه‌ای را از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد. همچنین سواد رسانه‌ای آمیزه‌ای از تکنیک‌های بهره‌وری مؤثر از رسانه‌ها و کسب بینش و درک برای تشخیص رسانه‌ها از یکدیگر است.
امروزه با گسترش هزاران شبکه رسانه ای، اخبار و مطالب با کسری از ثانیه در جهان منتشر می‌شود. نوع کیفیت بیان رسانه بسیار اهمیت دارد. اگر مطلبی یا سخنی با شدت کم یا زیاد منتشر شود می‌تواند تبعات زیادی داشته‌باشد که مرزهای کشورها را می‌تواند جابه جا کند.
در این بین اگر افراد جامعه سواد رسانه ای نداشته باشند، قدرت تشخیص واقعیت را ندارند و می‌توانند تحت تاثیر شایعات کذب، دچار هیجانات زود گذر شده و تصمیمات بی نهایت سطحی را بگیرند. این نوع تصمیمات می تواند صدمات زیادی به ساختار جامعه و امنیت مردم وارد کند.
حتی در جریان وقوع حادثه‌ای، نوع زاویه‌ای که رسانه به آن می‌پردازد می‌تواند در نوع موضعی که مردم می‌گیرند، نقش بسزایی داشته باشد.
رسانه قدرت این را دارد که در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با بالاترین کیفیت، اخبار و مطالبی را منتشر کند و این هنر و تشخیص مخاطب است که بتواند واقعیت را از شایعه تشخیص دهد.
در واقع رسانه تیغ دو لبه‌ای است که می‌تواند در یک چشم بر هم زدن شایعه ای را در قالب واقعیت بیان کند و بالعکس. در سال‌های اخیر سو استفاده‌های زیادی از رسانه شده است که باعث شده بسیاری از افراد جان خود و امنیت خود را نیز در این راه از دست بدهند.
تاثیر سواد رسانه ای
سواد رسانه ای مانند نوعی تغذیه است. کسی که مهارت خوبی در تحلیل رسانه کسب کرده، می‌تواند نوع تغذیه دریافتی و رژیم خود را انتخاب کند. در واقع همه اطلاعات و اخباری که امروزه از طریق موبایل، تلویزیون و شبکه‌های جهانی به فکر و ذهن مردم تزریق می‌شود، ترکیبی از انواع تغذیه‌هایی است که برای همه مناسب نیست.تنها سواد رسانه ای می‌تواند به فرد در تشخیص درست نوع تغذیه کمک کند. در غیر این صورت فرد دچار مسمومیت‌های ذهنی و فکری می‌شود و قدرت تشخیص درست و نادرست را از دست می‌دهد.
افرادی که سواد رسانه ای پایینی دارند دچار انتخاب‌های نادرست و هیجانات تلقینی رسانه می‌شوند. این گونه افراد کنترل تصمیمات و هیجانات خود را به رسانه واگذار می‌کنند و این موضوع تبعات خطرناکی برای جامعه و به صورت کلان کشور دارد.
ماموریت اصلی رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، آگاه‌سازی واطلاع رسانی به مخاطبان است اما در فضای شلوغ و بهم‌ریخته اطلاع‌رسانی آنچه که می‌تواند به ما در خروج از ورطه سردرگمی کمک کند سواد رسانه‌ای است. سواد رسانه‌ای فیلتر یا غربالی برای دریافت اطلاعات است و بستری فراهم می‌کند تا بتوانیم عمق، اعتبار منابع و عناصر سازنده یک پیام رسانه‌ای را در مورد موضوعات مختلف بسنجیم. حالا که شبکه‌های اجتماعی جزء جدایی ناپذیر زندگی ما شده‌اند، لازم است با مهارت بهره‌برداری از اطلاعات در این رسانه‌ها نیز آشنا شویم و هر پیامی را بدون ارزیابیِ صحت آن برای خانواده، آشنایان، دوستان و هموطنانمان بازنشر نکنیم. در واقع، این مسؤولیت اجتماعی ما به عنوان شهروندانی فعال است که به آثار و تبعاتی که پذیرش و انتشار اخبار به‌ویژه در روزهای پرتنش کرونایی دارد واقف باشیم. باید توجه داشت که این وظیفه اجتماعی حتی شامل حال یک مخاطب عادی رسانه که خود نقشی در تولید اطلاعات ندارد ولی به‌عنوان یک کاربر اینترنت، صرفا بازنشر‌کننده و ارسال کننده اطلاعات سایر رسانه‌ها در شبکه‌های اجتماعی است نیز می‌شود.
یکی از قدم‌های بسیار مهم در سواد رسانه، قدرت تحلیل و تجزیه پیام‌هایی است که در عطف پیام نهان شده است. باید بررسی کنیم که چه کسی این پیام را در رسانه منتشر کرده است؟ هدف از انتشار پیام از رسانه چیست؟ چه فرد یا افرادی می توانند ذی‌نفع باشند؟ در این نوع رسانه چه کسی تصمیم گیرنده است؟ هدف این رسانه حمایت از کدام گروه، حذب یا سیاست است؟ رقبای این رسانه چگونه خبر را منتشر می‌کنند؟
افزایش قدرت تحلیل ما باعث می‌شود بتوانیم اخبار واقعی و فیک را تشخیص دهیم و نه تنها از انتشار آنها جلوگیری کنیم، بلکه در تشخیص درست و به موقع انواع رسانه هم تاثیر زیادی داشته باشیم. خانواده‌ای که دارای سواد رسانه بالایی است می‌تواند خانواده‌ی خود را از مضرات و مشکلات رسانه‌های مخرب مصون سازد و قدرت تحلیل درست را به اعضای خانواده منتقل کند.
آموزش سواد رسانه، باید ابتدا از خانواده شروع شود و به مرور در سطوح مختلف جامعه رواج یابد. در این راه مسولیت افراد صاحب نظر، اساتید، پژوهشگران و اندیشمندان در حوزه‌ی رسانه به شدت اهمیت دارد. این افراد به کمک استراتژیت های اجتماعی می‌توانند در اعتلای سطح فرهنگ و سواد رسانه در جامعه بهترین نقش را ایفا کنند. اگر دانش و سواد رسانه در جامعه تزریق نشود، با توجه به سرعت انتقال اطلاعات در جهان افسار ذهن مردم از دست متفکران جامعه خارج شده و به دست افراد سودجو و دون پایه می‌افتد.
شعار سال 1401 هفته جهانی سواد رسانه و اطلاعات: پرورش اعتماد: ضرورت سواد رسانه ای
روزشمار هفته جهانی سواد رسانه و اطلاعات
ایام هفته تاریخ روزشمار دوشنبه 1401/08/02 ایجاد، حفظ و ارتقای اعتماد سه شنبه 1401/08/03 شهروند هوشمند چهارشنبه 1401/08/04 جامعه شناسی اعتماد پنج شنبه 1401/08/05 آینده و سواد رسانه جمعه 1401/08/06 نشاط، خانواده و سواد رسانه شنبه 1401/08/07 بازی های دیجیتال و سواد رسانه یکشنبه 1401/08/08 شایعه و سواد رسانه دوشنبه 1401/08/09 مشارکت اجتماعی و سواد رسانه